In the tapestry of Hindu spirituality, few deities hold as much prominence and endearment as Lord Ganesha. Revered as the remover of obstacles, the patron of intellect, arts, and wisdom, Ganesha is worshipped fervently across the globe.
One of the timeless expressions of devotion towards Lord Ganesha is the Ganesh Chalisa, a hymn consisting of forty verses, each praising the glory and virtues of the beloved elephant-headed God.
In this blog, we delve into the essence and significance of the Ganesh Chalisa, exploring its profound verses in both Hindi and English.
The Ganesh Chalisa:
The Ganesh Chalisa is a devotional composition attributed to the legendary Hindu saint Tulsidas. Written in Awadhi language, it is structured in the form of forty verses, each dedicated to glorifying Lord Ganesha and seeking his blessings.
Through rhythmic patterns and melodious tunes, the Ganesh Chalisa invokes a sense of reverence and spiritual connection with the divine.
गणेश चालीसा हिंदी में
॥ दोहा ॥
जय गणपति सदगुण सदन,
कविवर बदन कृपाल ।
विघ्न हरण मंगल करण,
जय जय गिरिजालाल ॥
॥ चौपाई ॥
जय जय जय गणपति गणराजू ।
मंगल भरण करण शुभः काजू ॥
जै गजबदन सदन सुखदाता ।
विश्व विनायका बुद्धि विधाता ॥
वक्र तुण्ड शुची शुण्ड सुहावना ।
तिलक त्रिपुण्ड भाल मन भावन ॥
राजत मणि मुक्तन उर माला ।
स्वर्ण मुकुट शिर नयन विशाला ॥
पुस्तक पाणि कुठार त्रिशूलं ।
मोदक भोग सुगन्धित फूलं ॥
सुन्दर पीताम्बर तन साजित ।
चरण पादुका मुनि मन राजित ॥
धनि शिव सुवन षडानन भ्राता ।
गौरी लालन विश्व-विख्याता ॥
ऋद्धि-सिद्धि तव चंवर सुधारे ।
मुषक वाहन सोहत द्वारे ॥
कहौ जन्म शुभ कथा तुम्हारी ।
अति शुची पावन मंगलकारी ॥
एक समय गिरिराज कुमारी ।
पुत्र हेतु तप कीन्हा भारी ॥ 10 ॥
भयो यज्ञ जब पूर्ण अनूपा ।
तब पहुंच्यो तुम धरी द्विज रूपा ॥
अतिथि जानी के गौरी सुखारी ।
बहुविधि सेवा करी तुम्हारी ॥
अति प्रसन्न हवै तुम वर दीन्हा ।
मातु पुत्र हित जो तप कीन्हा ॥
मिलहि पुत्र तुहि, बुद्धि विशाला ।
बिना गर्भ धारण यहि काला ॥
गणनायक गुण ज्ञान निधाना ।
पूजित प्रथम रूप भगवाना ॥
अस कही अन्तर्धान रूप हवै ।
पालना पर बालक स्वरूप हवै ॥
बनि शिशु रुदन जबहिं तुम ठाना ।
लखि मुख सुख नहिं गौरी समाना ॥
सकल मगन, सुखमंगल गावहिं ।
नाभ ते सुरन, सुमन वर्षावहिं ॥
शम्भु, उमा, बहुदान लुटावहिं ।
सुर मुनिजन, सुत देखन आवहिं ॥
लखि अति आनन्द मंगल साजा ।
देखन भी आये शनि राजा ॥ 20 ॥
निज अवगुण गुनि शनि मन माहीं ।
बालक, देखन चाहत नाहीं ॥
गिरिजा कछु मन भेद बढायो ।
उत्सव मोर, न शनि तुही भायो ॥
कहत लगे शनि, मन सकुचाई ।
का करिहौ, शिशु मोहि दिखाई ॥
नहिं विश्वास, उमा उर भयऊ ।
शनि सों बालक देखन कहयऊ ॥
पदतहिं शनि दृग कोण प्रकाशा ।
बालक सिर उड़ि गयो अकाशा ॥
गिरिजा गिरी विकल हवै धरणी ।
सो दुःख दशा गयो नहीं वरणी ॥
हाहाकार मच्यौ कैलाशा ।
शनि कीन्हों लखि सुत को नाशा ॥
तुरत गरुड़ चढ़ि विष्णु सिधायो ।
काटी चक्र सो गज सिर लाये ॥
बालक के धड़ ऊपर धारयो ।
प्राण मन्त्र पढ़ि शंकर डारयो ॥
नाम गणेश शम्भु तब कीन्हे ।
प्रथम पूज्य बुद्धि निधि, वर दीन्हे ॥ 30 ॥
बुद्धि परीक्षा जब शिव कीन्हा ।
पृथ्वी कर प्रदक्षिणा लीन्हा ॥
चले षडानन, भरमि भुलाई ।
रचे बैठ तुम बुद्धि उपाई ॥
चरण मातु-पितु के धर लीन्हें ।
तिनके सात प्रदक्षिण कीन्हें ॥
धनि गणेश कही शिव हिये हरषे ।
नभ ते सुरन सुमन बहु बरसे ॥
तुम्हरी महिमा बुद्धि बड़ाई ।
शेष सहसमुख सके न गाई ॥
मैं मतिहीन मलीन दुखारी ।
करहूं कौन विधि विनय तुम्हारी ॥
भजत रामसुन्दर प्रभुदासा ।
जग प्रयाग, ककरा, दुर्वासा ॥
अब प्रभु दया दीना पर कीजै ।
अपनी शक्ति भक्ति कुछ दीजै ॥ 38 ॥
॥ दोहा ॥
श्री गणेश यह चालीसा,
पाठ करै कर ध्यान ।
नित नव मंगल गृह बसै,
लहे जगत सन्मान ॥
सम्बन्ध अपने सहस्त्र दश,
ऋषि पंचमी दिनेश ।
पूरण चालीसा भयो,
मंगल मूर्ती गणेश ॥
Ganesh Chalisa In English
॥ Doha ॥
Jaya Ganapati Sadhguna Sadana,Kavi Vara Badana Kripaala।
Vighna Harana Mangala Karana,Jaya Jaya Girijaa Laala॥
॥ Chaupai ॥
Jaya Jaya Ganapati Gan Raaju।Mangala Bharana Karana Shubha Kaaju॥
Jaya Gajabadana Sadana Sukhadaataa।Vishva Vinaayaka Buddhi Vidhaata॥
Vakra Tunda Shuchi Shunda Suhaavana।Tilaka Tripunda Bhaala Mana Bhaavana॥
Raajata Mani Muktana Ura Maala।Svarna Mukuta Shira Nayana Vishaala॥
Pustaka Paani Kuthaara Trishoolam।Modaka Bhoga Sugandhita Phoolam॥
Sundara Pitaambara Tana Saajita।Charana Paaduka Muni Mana Raajita॥
Dhani Shiva Suvana Shadaanana Bhraata।Gauri Lalana Vishva-Vidhaata॥
Riddhi Siddhi Tava Chanvara Sudhaare।Mushaka Vaahana Sohata Dvaare॥
Kahaun Janma Shubha Kathaa Tumhaari।Ati Shuchi Paavana Mangala Kaari॥
Eka Samaya Giriraaj Kumaari।Putra Hetu Tapa Kinha Bhaari॥
Bhayo Yagya Jaba Poorna Anoopa।Taba Pahunchyo Tuma Dhari Dvija Roopa॥
Atithi Jaani Kai Gauri Sukhaari।Bahuvidhi Sevaa Kari Tumhaari॥
Ati Prasanna Hvai Tuma Vara Dinha।Maatu Putra Hita Jo Tapa Kinha॥
Milahi Putra Tuhi Buddhi Vishaala।Binaa Garbha Dhaarana Yahi Kaala॥
Gananaayaka, Guna Gyaana Nidhaana।Poojita Prathama Roopa Bhagavana॥
Asa Kahi Antardhyaana Roopa Hvai।Palana Para Baalaka Svaroopa Hvai॥
Bani Shishu Rudana Jabahi Tuma Thaana।Lakhi Mukha Sukha Nahin Gauri Samaan॥
Sakala Magana, Sukha Mangala Gaavahin।Nabha Te Surana Sumana Varshaavahin॥
Shambhu Uma, Bahu Dana Lutavahin।Sura Munijana, Suta Dekhana Aavahin॥
Lakhi Ati Aananda Mangala Saaja।Dekhana Bhi Aaye Shani Raaja॥
Nija Avaguna Guni Shani Mana Maahin।Baalaka, Dekhan Chaahata Naahin॥
Giraja Kachhu Mana Bheda Badhaayo।Utsava Mora Na Shani Tuhi Bhaayo॥
Kahana Lage Shani, Mana Sakuchaai।Kaa Karihau, Shishu Mohi Dikhaai॥
Nahin Vishvaasa, Uma Ur Bhayau।Shani So Baalaka Dekhana Kahyau॥
Padatahin, Shani Driga Kona Prakaasha।Baalaka Shira Udi Gayo Aakaasha॥
Giraja Girin Vikala Hvai Dharani।So Dukha Dasha Gayo Nahin Varani॥
Haahaakaara Machyo Kailaasha।Shani Kinhyon Lakhi Suta Ka Naasha॥
Turata Garuda Chadhi Vishnu Sidhaaye।Kaati Chakra So Gaja Shira Laaye॥
Baalaka Ke Dhada Upara Dhaarayo।Praana, Mantra Padha Shankara Darayo॥
Naama 'Ganesha' Shambhu Taba Kinhe।Prathama Poojya Buddhi Nidhi, Vara Dinhe॥
Buddhi Pariksha Jaba Shiva Kinha।Prithvi Kar Pradakshina Linha॥
Chale Shadaanana, Bharami Bhulaii।Rachi Baitha Tuma Buddhi Upaai॥
Charana Maatu-Pitu Ke Dhara Linhen।Tinake Saata Pradakshina Kinhen॥
Dhani Ganesha, Kahi Shiva Hiya Harashe।Nabha Te Surana Sumana Bahu Barase॥॥
Tumhari Mahima Buddhi Badaye।Shesha Sahasa Mukha Sakai Na Gaai॥
Mein Mati Hina Malina Dukhaari।Karahun Kauna Vidhi Vinaya Tumhaari॥
Bhajata 'Raamasundara' Prabhudaasa।Lakha Prayaga, Kakara, Durvasa॥
Aba Prabhu Daya Dina Para Kijai।Apani Bhakti Shakti Kuchhu Dijai॥
॥ Doha ॥
Shri Ganesh Yah Chalisa,Path Karai Dhari Dhyan।
Nit Nav Mangal Gruha Bashe,Lahi Jagat Sanman॥
Sambandh Apne Sahasra Dasha,Rushi Panchami Dinesh।
Puran Chalisa Bhayo,Mangal Murti Ganesha॥
Conclusion:
The Ganesh Chalisa stands as a testament to the enduring devotion and reverence towards Lord Ganesha. With its rich verses, it not only extols the divine qualities of the beloved deity but also serves as a source of inspiration and solace for millions of devotees worldwide.
Whether recited in Hindi or English, the essence of the Ganesh Chalisa remains unchanged – a heartfelt plea for the blessings of Lord Ganesha, the remover of obstacles and the bestower of wisdom and prosperity.